امروزه با توجه به پیشرفت روز افزون علم، شاخه های جدید از علم پدیدار می شوند. اگر شما یک دانش آموز کنکوری هستید باید با تمامی رشته های دانشگاهی علوم خود آشنا شوید تا بتوانید انتخابی درست داشته باشید. آیا تابحال در مورد رشته بیوتکنولوژی مطلبی خوانده اید؟ آیا در مورد شرایط و دروسی که باید در رشته بیوتکنولوژی بگذرانید مطلع هستید؟ چقدر با رشته بیوتکنولوژی آشنایی دارید؟ برای انتخاب رشته بیوتکنولوژی توصیه میشود این رشته را به درستی بشناسید. الف مشاور در این مقاله سعی دارد به معرفی کامل رشته بیوتکنولوژی بپردازد و شرایط تحصیل در این رشته را برای شما بازگو کند. با ما همراه باشید.
رشته بیوتکنولوژی چیست؟
بیوتکنولوژی یک رشته میان رشته ایی است و با حوزه های گوناگون از علوم مانند علوم زیستی، بیوشیمی، مهندسی شیمی و … همپوشانی دارد.
بیوتکنولوژی شامل فناوری های نوینی است که با استفاده از روش های علمی و فنی به کمک عوامل بیولوژیک به تولید کالا و یا خدمات در بخش های غذایی، کشاورزی، پزشکی، داروسازی،شیمیایی، محیط زیستی و … می پردازد.
به طور مثال کارشناسان این رشته با استفاده از عوامل بیماری زا، واکسن تولید می کنند یا از باکتری ها برای تجزیه پساب صنعتی بهره می برند.
گستردگی رشته بیوتکنولوژی تمام جنبه های زندگی بشر اعم از بهداشت، اقتصاد، درمان، صنعت و … را تحت تاثیر قرار داده است و باعث بهبود و ارتقای سطح زندگی بشر می شوند.
بیوتکنولوژی، که به آن زیست‌فناوری نیز گفته میشود، علمی است که به استفاده از فرآیندهای زیستی و موجودات زنده (مانند باکتری‌ها، قارچ‌ها، گیاهان و سلول‌های حیوانی) برای تولید محصولات و ارائه خدمات می‌پردازد. این علم از دانش و فناوری‌های نوین برای بهبود کیفیت زندگی انسان و حل مشکلات مختلف در زمینه‌های گوناگون بهره می‌گیرد. کاربردهای بیوتکنولوژی بسیار گسترده و متنوع هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- پزشکی و داروسازی: تولید واکسن‌ها و داروهای جدید (مانند انسولین نوترکیب)، ژن‌درمانی، تشخیص بیماری‌ها، تولید آنتی‌بادی‌های مونوکلونال، توسعه روش‌های نوین درمان سرطان و مهندسی بافت.
- کشاورزی: اصلاح ژنتیکی گیاهان برای افزایش مقاومت در برابر آفات و بیماری‌ها، بهبود کیفیت و ارزش غذایی محصولات، تولید بیوآفت‌کش‌ها و بیوکودها.
- صنعت: تولید سوخت‌های زیستی (بیواتانول، بیودیزل)، تصفیه فاضلاب‌ها و پسماندهای صنعتی، تولید آنزیم‌ها و مواد شیمیایی با استفاده از میکروارگانیسم‌ها.
- محیط‌زیست: بیورمدییشن (پاکسازی آلاینده‌های محیطی با استفاده از میکروارگانیسم‌ها)، بازیافت زیستی و پایش کیفیت محیط‌زیست.
- زیست‌فناوری دریایی: اکتشاف موجودات دریایی برای یافتن ترکیبات جدید دارویی یا صنعتی و تولید محصولات از منابع دریایی.
با توجه به این کاربردهای وسیع، بیوتکنولوژی به عنوان یکی از رشته‌های کلیدی برای توسعه پایدار و حل چالش‌های جهانی شناخته شده و آینده‌ای روشن و پر از نوآوری را نوید می‌دهد.
مسیرهای ورود به رشته بیوتکنولوژی: تجربی یا ریاضی؟
یکی از سوالات پرتکرار داوطلبان این است که برای ورود به رشته بیوتکنولوژی باید در کدام گروه آزمایشی کنکور شرکت کرد؟ پاسخ این است که هر دو گروه آزمایشی تجربی و ریاضی می‌توانند وارد این رشته شوند، اما با تفاوت‌هایی:
- گروه آزمایشی تجربی: اکثر پذیرش‌ها در رشته بیوتکنولوژی، به خصوص در مقاطع کارشناسی و دکتری پیوسته، از طریق گروه آزمایشی تجربی صورت می‌گیرد. دلیل آن، ماهیت زیست‌شناختی و پایه قوی در دروس مرتبط با علوم زیستی است که داوطلبان تجربی از آن برخوردارند.
- گروه آزمایشی ریاضی: برخی دانشگاه‌ها و گرایش‌ها، به ویژه آن‌هایی که به جنبه‌های مهندسی و بیوانفورماتیک بیوتکنولوژی بیشتر می‌پردازند، از داوطلبان گروه ریاضی نیز پذیرش دارند. این مسیر معمولاً برای افرادی مناسب است که علاقه زیادی به مباحث محاسباتی و مهندسی در کنار زیست‌شناسی دارند.
دانشجویان هر دو گروه برای موفقیت در این رشته نیاز به پایه قوی در دروس زیست‌شناسی، شیمی، فیزیک و ریاضی دارند.
اهداف کارشناسان رشته بیوتکنولوژی
- ارتقای سطح دانش در حیطه ی پزشکی و ژنتیک
- شکل گیری روش های نوین پزشکی مولکولی
- انجام پروژه های تحقیقاتی برای حل مشکلات زیستی
- ساخت و تولید دارو و واکسن های جدید
- ساخت کیت های تشخیصی
- تولید پادتن های مونوکلونال
- تشخیص به وجود آمدن بیماری ها
- ساخت و طراحی آنتی بادی های نوترکیب
- درمان سرطان
- تولید آنزیم ها، قارچ ها، پروتئین ها، مخمرها و …
- تولید محصولات میکروبی با ارزش
- توسعه روش های درمان بر اساس سلول های بنیادی
- اصلاح و ارتقای ژنتیک گیاهان و حیوانات
- حفاظت از محیط زیست به وسیله ی حذف آلاینده ها از آن
- تصفیه ی خاک و هوای آلوده و پساب با استفاده از روش های نوین
- مقاوم ساختن گیاهان به تنش ها از جمله آفات با استفاده از روش های نوین
- تولید انبوه محصولات دامی و کشاورزی با استفاده از روش های جدید
- تولید سوخت های زیستی
- بازیافت به روش های زیستی
توانایی های لازم برای تحصیل در رشته بیوتکنولوژی
- داشتن خلاقیت فراوان و توانایی نوآوری
- علاقه و استعداد در زمینه های پژوهشی، تحقیقاتی و آزمایشگاهی
- داشتن قدرت تحلیل و استدلال بالا
- داشتن بهره هوشی بالا
- تفکر تحلیلی و حل مسئله
- دقت و صبر در آزمایشگاه
- توانایی کار گروهی
- تسلط نسبی به زبان انگلیسی
- آشنایی با فناوری و کامپیوتر
- مهارت ارتباطی قوی
- علاقه به دروس زیست شناسی، شیمی، فیزیک ، ریاضی و زبان انگلیسی
کنکور و رشته بیوتکنولوژی
پذیرش در رشته بیوتکنولوژی از دو روش اتفاق می افتد. نیمی از دانشجویان از طریق کنکور سراسری و نیمی دیگر با داشتن مدال طلای المپیاد یا پذیرش در مرحله ی ماقبل پایانی المپیاد دانش آموزی، انتخاب می شوند. البته لازم به ذکر است که این رشته مصاحبه ی حضوری نیز دارد. دانش آموزان هر دو رشته ی تجربی و ریاضی فیزیک می توانند این رشته را انتخاب نمایند. این رشته زیر گروه یک رشته تجربی و ریاضی فیزیک است.
ضرایب دروس اختصاصی برای این رشته به شرح زیر است.
دروس اختصاصی رشته ریاضی و فیزیک
| نام درس | ریاضی | فیزیک | شیمی |
| ضریب | 4 | 3 | 2 |
دروس اختصاصی رشته تجربی
| نام درس | زیست شناسی | شیمی | ریاضی | فیزیک | زمین شناسی |
| ضریب | 4 | 3 | 2 | 2 | 0 |
مقاطع تحصیلی در رشته بیوتکنولوژی: از کارشناسی تا دکتری پیوسته
رشته بیوتکنولوژی در مقاطع مختلف تحصیلی در دانشگاه‌های ایران ارائه میشود که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند:
- کارشناسی (ناپیوسته): این مقطع معمولاً ۴ سال به طول می‌انجامد و در بسیاری از دانشگاه‌های دولتی، آزاد، غیرانتفاعی و پردیس خودگردان ارائه میشود. دانشجویان در این دوره با اصول و مفاهیم پایه بیوتکنولوژی آشنا می‌شوند.
- کارشناسی ارشد: پس از اتمام دوره کارشناسی، داوطلبان می‌توانند در آزمون کارشناسی ارشد شرکت کرده و در گرایش‌های تخصصی‌تر بیوتکنولوژی (مانند بیوتکنولوژی پزشکی، کشاورزی، میکروبی، محیطی، مولکولی و فرآورش زیستی) ادامه تحصیل دهند.
- دکتری ناپیوسته: پس از دوره کارشناسی ارشد، امکان ادامه تحصیل در مقطع دکتری ناپیوسته نیز وجود دارد که معمولاً شامل آزمون کتبی و مصاحبه است.
- دکتری پیوسته بیوتکنولوژی: این مقطع، که یکی از برجسته‌ترین و رقابتی‌ترین مسیرهاست، تنها در دانشگاه تهران ارائه میشود. طول دوره دکتری پیوسته بیوتکنولوژی حدود ۷ سال است و دانشجویان پس از اتمام آن، مدرک دکتری تخصصی (Ph.D) دریافت می‌کنند. پذیرش در این مقطع، علاوه بر رتبه کنکور بسیار عالی، نیاز به قبولی در مصاحبه علمی و احراز شرایط خاص دیگری نیز دارد. این مسیر برای داوطلبانی مناسب است که از همان ابتدا قصد دارند به صورت عمیق و تخصصی در حوزه پژوهش و توسعه زیست‌فناوری فعالیت کنند.
هر یک از این مسیرها، فرصت‌های متفاوتی را برای پیشرفت تحصیلی و شغلی فراهم می‌کنند و انتخاب آن‌ها به اهداف و علایق فردی داوطلب بستگی دارد.
برای راهیابی به دانشگاه های دولتی در رشته بیوتکنولوژی نیاز به یک برنامه ریزی درسی اصولی دارید. الف مشاور از این رو برای شما داوطلبین سخت کوش مشاوره تحصیلی تخصصی فراهم کرده تا شما را در این مسیر همراهی کند.
تفاوت رشته زیست فناوری و بیوتکنولوژی
رشته بیوتکنولوژی، که معادل فارسی آن زیست‌فناوری است و هیچ تفاوتی بین این دو اصطلاح وجود ندارد، یکی از رشته‌های نوظهور در علوم زیستی به شمار می‌رود که بر کاربرد فناوری‌های زیستی برای حل مسائل صنعتی، پزشکی، کشاورزی و محیطی تمرکز دارد؛ در ایران، این رشته در مقاطع مختلف تحصیلی ارائه میشود، از جمله کارشناسی پیوسته و ناپیوسته در دانشگاه‌هایی مانند تهران، الزهرا و مراغه با ظرفیت سالانه حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر، کارشناسی ارشد در گرایش‌هایی چون میکروبی، پزشکی و کشاورزی در دانشگاه‌های متعدد مانند تهران و تربیت مدرس، دکتری ناپیوسته در مراکز علمی مختلف از جمله علوم پزشکی تهران و شیراز، و به طور خاص دکتری پیوسته که منحصراً در دانشگاه تهران (دانشکده علوم) با ظرفیت حدود ۱۲ نفر و پذیرش از طریق کنکور، مصاحبه و المپیادهای دانش‌آموزی عرضه میشود؛ این رشته شامل دروس مشترکی مانند ژنتیک، بیوشیمی و مهندسی ژنتیک است و فارغ‌التحصیلان آن می‌توانند در صنایع دارویی، غذایی و تحقیقاتی مشغول به کار شوند، هرچند گاهی ابهاماتی در نام‌گذاری‌ها وجود دارد که زیست‌فناوری را به مقاطع ناپیوسته و بیوتکنولوژی را به پیوسته نسبت می‌دهند، اما این تمایز رسمی نیست و محتوا یکسان است.
دروس دانشگاهی رشته بیوتکنولوژی
دروس پایه و تخصصی رشته بیوتکنولوژی را در ادامه برای شناخت بیشتر شما با این رشته مطرح می کنیم. تعداد کل واحد های درسی این رشته در 4 سال تحصیلی 140 واحد می باشد.
دروس پایه
| ریاضی 1 و 2 | آزمایشگاه شیمی 1 و 2 | آزمایشگاه شیمی آلی 1 | شیمی آلی 1 |
| فیزیک 1 و 2 | شیمی 1 و 2 | آزمایشگاه فیزیک 1 و 2 |
دروس تخصصی
| زیست جانوری | آزمایشگاه زیست جانوری | بیوشیمی 1 و 2 | زیست گیاهی |
| شیمی آلی 2 و آزمایشگاه شیمی آلی 2 | فیزیولوژی گیاهی | آزمایشگاه بیوشیمی 1 و 2 | آز میکروبیولوژی 1 و 2 |
| آمار زیستی | آزمایشگاه فیزیولوژی گیاهی | میکروبیولوژی 1 و 2 | زیست شناسی سلولی |
| آز زیست شناسی سلولی | ژنتیک 1 و 2 | آز ژنتیک 1 و 2 | بیوشیمی فیزیک |
| بیوفیزیک | زیست شناسی مولکولی | ویروس شناسی | بیوانفورماتیک |
| زیست پرتو | ایمونولوژی | آز ایمونولوژی | اکولوژی |
| بیوتکنولوژی گیاهی | بیوتکنولوژی جانوری | مبانی مهندسی ژنتیک | بیوتکنولوژی میکروبی |
| بیوتکنولوژی مولکولی | فیزیولوژی جانوری و آزمایشگاه | متون زیست شناسی | تکامل |
گرایش های تحصیلی رشته بیوتکنولوژی
رشته بیوتکنولوژی برای اولین بار در ایران در مقطع دکترای پیوسته در دانشگاه تهران در سال 1378 ارائه شد. دانشجویان در سه مرحله ی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری به صورت پیوسته می توانند در این رشته شرکت کنند. به طوریکه پس از اتمام دوره کارشناسی و کسب حداقل معدل 15 و 550 تافل زبان انگلیسی می توانند در مقطع ارشد در گرایش های زیر ادامه تحصیل دهند.
- بیوتکنولوژی پزشکی
- بیوتکنولوژی میکروبی
- بیوتکنولوژی مولکولی
- بیوتکنولوژی محیطی-دریایی
- بیوتکنولوژی کشاورزی
- بیوتکنولوژی فراورش زیستی
- بیوانفورماتیک
برای آشنایی با هر یک از گرایش‌های این رشته به موارد زیر توجه کنید.
- بیوتکنولوژی پزشکی: تمرکز بر تولید دارو، واکسن، تشخیص و درمان بیماری‌ها، ژن‌درمانی و مهندسی بافت‌های انسانی.
- بیوتکنولوژی کشاورزی: بهبود محصولات زراعی و دامی، تولید گیاهان مقاوم به آفات، بیوآفت‌کش‌ها و بیوکودها.
- بیوتکنولوژی میکروبی: مطالعه و به کارگیری میکروارگانیسم‌ها در صنایع دارویی، غذایی، شیمیایی و تصفیه فاضلاب.
- بیوتکنولوژی محیطی و دریایی: استفاده از موجودات زنده برای حل مشکلات زیست‌محیطی، پاکسازی آلاینده‌ها و بهره‌برداری از منابع دریایی.
- بیوتکنولوژی مولکولی: تمرکز بر مهندسی ژنتیک، دستکاری DNA و RNA، و مطالعه پروتئین‌ها در سطح مولکولی.
- فرآورش زیستی: طراحی و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید صنعتی با استفاده از سیستم‌های زیستی.
- بیوانفورماتیک: تحلیل داده‌های زیستی بزرگ با استفاده از ابزارهای محاسباتی و نرم‌افزاری.
برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری باید دارای معدل 16 به بالا باشید تا در آزمون جامع این رشته مجاز شوید و بعد از قبولی در این آزمون می توانید در مقطع دکتری این رشته ادامه تحصیل دهید. برای قبولی در رشته کارشناسی بیوتکنولوژی استفاده از منابع کنکور تجربی مناسب با سطح علمی خود ازاهمیت زیادی برخوردار است. چرا که قبولی در رشته مورد نظرتان تنها با استفاده از منابع معتبر امکان‌پذیر است.
بازار کار و آینده شغلی رشته بیوتکنولوژی: فرصت‌ها و چالش‌ها
رشته بیوتکنولوژی به دلیل ماهیت نوآورانه و کاربردهای گسترده‌اش، آینده شغلی و تحصیلی روشنی در سطح جهانی دارد. اما در ایران، وضعیت بازار کار ممکن است با چالش‌ها و فرصت‌های خاص خود همراه باشد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
فرصت‌های شغلی بیوتکنولوژی در ایران
با وجود اینکه رشته بیوتکنولوژی در ایران هنوز به پتانسیل کامل خود نرسیده است، اما در سال‌های اخیر شاهد رشد و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز تحقیقاتی در این حوزه هستیم. فرصت‌های شغلی برای فارغ‌التحصیلان بیوتکنولوژی در ایران می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- مراکز تحقیقاتی و پژوهشگاه‌ها: فعالیت در پژوهشگاه‌هایی مانند پژوهشگاه رویان، انستیتو پاستور، و سایر مراکز تحقیقاتی دانشگاهی و صنعتی.
- شرکت‌های داروسازی: مشارکت در تحقیق و توسعه (R&D) و تولید داروهای بیولوژیک، واکسن‌ها و کیت‌های تشخیصی.
- آزمایشگاه‌های تشخیص طبی: توسعه و اجرای روش‌های نوین تشخیص بیماری‌ها، به خصوص در حوزه مولکولی و ژنتیک.
- صنایع غذایی: بهبود فرآورده‌های غذایی، تولید افزودنی‌های غذایی با استفاده از روش‌های زیستی و کنترل کیفیت.
- کشاورزی و دامپروری: اصلاح نباتات و دام، تولید بذور مقاوم، بیوکودها و واکسن‌های دامپزشکی.
- شرکت‌های دانش‌بنیان: فعالیت در استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپا که بر پایه فناوری‌های زیستی فعالیت می‌کنند.
- آموزش و دانشگاه: تدریس در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی پس از ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر.
توجه به این نکته مهم است که برای دستیابی به فرصت‌های شغلی بهتر و موقعیت‌های کلیدی، معمولاً ادامه تحصیل تا مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری ضروری است. مشاوره تحصیلی می‌تواند در انتخاب مسیر مناسب برای ورود به بازار کار به شما کمک کند.
درآمد رشته بیوتکنولوژی
درآمد یک کارشناس بیوتکنولوژی ثابت و مشخص نیست و نمی‌توان در مورد آن نظر داد. اما هر چقدر میزان پیشرفت این افراد در حیطه های مختلف در راستای بهبود و رفاه زندگی بشر بیشتر باشد. درامد بیشتری نیز خواهند داشت.
چشم‌انداز جهانی و فرصت‌های بین‌المللی در رشته زیست فناوری
در سطح جهانی، رشته بیوتکنولوژی یکی از پررونق‌ترین و استراتژیک‌ترین حوزه‌ها محسوب میشود. سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در تحقیق و توسعه این رشته در کشورهای پیشرفته صورت می‌گیرد. این وضعیت، فرصت‌های بی‌نظیری را برای فارغ‌التحصیلان با استعداد فراهم می‌کند:
- مهاجرت تحصیلی: امکان اخذ بورسیه‌های تحصیلی و ادامه تحصیل در دانشگاه‌های برتر دنیا.
- فرصت‌های شغلی بین‌المللی: فعالیت در شرکت‌های بزرگ داروسازی، بیوتکنولوژی و پژوهشگاه‌های معتبر جهانی.
- تأثیرگذاری جهانی: مشارکت در حل چالش‌های جهانی مانند بیماری‌ها، کمبود غذا و مسائل زیست‌محیطی.
بیوتکنولوژی به عنوان موتور محرکه اقتصاد دانش‌بنیان شناخته میشود و نقش آن در آینده بشر روز به روز پررنگ‌تر خواهد شد. بنابراین، داشتن دیدگاه بین‌المللی و تلاش برای کسب مهارت‌های جهانی، می‌تواند آینده شغلی درخشانی را برای بیوتکنولوژیست‌ها رقم بزند.
سخن آخر
یکی از نیازها و خواسته های هر انسانی، داشتن شغل مناسب و کارآمد است. پیدا کردن شغلی که هر روز با اشتیاق و از روی علاقه به انجام آن بپردازید و از آن لذت ببرید، سخت نیست. همانطور که میدانید انتخاب یک رشته برای آینده شغلی کار بسیار دشوار و نگران کننده ای است که نیاز به تجربه و دانش دارد. از این رو پیشنهاد میکنیم تا در این زمینه با مشاورین تحصیلی صحبت و مشورت کنید تا بهترین انتخاب را برای آینده تان داشته باشید. در جهت یاری شما داوطلبین کنکور الف مشاور با بکارگیری افراد باتجربه در زمینه مشاوره تحصیلی و انتخاب رشته شرایطی را فراهم کرده تا بتوانید از مشاوره انتخاب رشته برای آینده تحصیلی تان کمک بگیرید.
در صورت هرگونه سوال و پرسش در زمینه انتخاب رشته میتوانید با مشاورین ما در الف مشاور تماس حاصل فرمایید یا در اینستاگرام الف مشاور ما را دنبال کنید.
با آرزوی موفقیت برای شما کنکوری عزیز
سلام توی کدوم استان ها این رشته رونق بیشتری داره؟
ربطی به استان نداره.. ولی به طور کلی تهران بهترین جا برای رشد و ترقیه
با خوندن این مقاله فک میکنم که بتونیم تو این زمینه پیشرفت کنیم البته که باید علاقه و مهارت این کا رو داشته باشیم و با راهنما جلو بریم
سلام زهره جان. رشته بیوتکنولوژی در ایران جای پیشرفت خیلی زیادی داره. اگر به این رشته علاقمند هستی زیر نظر یک متخصص برای رسیدن بهش تلاش کن. به امید موفقیت
خیلی مطالبتون کامل بود همه جیز به خوبی توضیح داده شده. خسته نباشید
ممنون عزیزم از همراهی ات. موفق باشی.
سلام من کنکوری هستم. همیشه رشته زیست فناوری با بیوتکنولوژی رو اشتباه میگرفتم و فرقشونو متوجه نمیشدم. ممنون بابت توضیح کاملتون
سلام عزیزم. ممنون از همراهی شما . الف مشاور خیلی خوشاله که تونسته بهت کمک کنه. موفق باشی