یکی از پر هیجان ترین مطالب که در زیست شناسی با آن آشنا می شویم پروتئین سازی است، اما برای درک بهتر پروتئین سازی لازم است که به تعریف از مفاهیم اولیه بپردازیم.
راه انداز : بخشی از رشته های دی ان ای محسوب می شود که آنزیمی تحت عنوان RNAپلی مراز به آن وصل میگردد و باعث می شود که آنزیم RNA پلیمراز رونویسی را از محل صحیح آغاز کند
جایگاه آغاز رونویسی : اولین نوکلئوتید رونویسی شونده از هر ژن را جایگاه آغاز رونویسی می نامند.
جایگاه پایان رونویسی : تعدادی از نوکلئوتید هایی که در بخش های انتهایی ژن وجود دارند که پس از رونویسی شدن فرآیند رونویسی به پایان می رسد و دیگر رونویسی ادامه نمی یابد
کدون : هر سه نوکلئوتید پشت سر همی که در مولکول MRNA یک آمینو اسید را رمز می کنند یک کدون نامیده میشوند
آنتی کدون : سه باز نوکلئوتید در حلقه میانی TRNA را که مکمل یکی از کدون های MRNA می باشد را آنتی کدون می نامند .
نقش آنتی کدون جور کردن یک آمینو اسید با کدون مربوط می باشد. و از دید دیگر آن هایی که مکمل همدیگر هستند را در مقابل هم قرار می دهد.
جایگاه A : بخشی از اندامک ریبوزوم محسوب می شود که TRNAهای که دارای آمینو اسید هستند در ابتدا ورود به ریبوزوم وارد آن می شوند.
جایگاه P : بخشی از اندامک ریبوزوم محسوب می شود که پس از حرکت ریبوزوم TRNAهای حاوی پپتید وارد آن می شود و در آن مستقر هستند.
Trna های آغاز گر : اولین TRNA که در پروتئین سازی وارد ریبوزوم می شود، TRNAهای آغاز گر نامیده می شوند. این TRNAها حامل آمینو اسید میتیونین بوده و آنتی کدون آن UAC است.
عامل پایان ترجمه : پروتئین است که آنزیمی در مرحله پایان ترجمه وارد جایگاه A شده و با هیدرولیز پیوند بین آخرین TRNAو پلی پپتید موجب جدا شدن آن ها از هم می شود.
MRNA اولیه : در یوکاریوت ها MRNAای که محصول مستقیم رونویسی است بالغ نمی شود و برای بالغ شدن آن باید، تغییراتی در آن صورت بگیرد. به این MRNA ای MRNA اولیه می گویند.
ژن های گسسته: ژن هایی در یوکاریوت های هستند که در آن ها بین بخش هایی ازDNA که رونوشت آن ها ترجمه می شود.
بخش هایی وجود دارد که رونوشت آن ها از MRNA اولیه پاک شده است و دیگر ترجمه نمی شود
اینترون : قسمت هایی از ژن های گسسته محسوب می شود که رونویسی می شوند ولی با توجه داشت رونوشت آن ها از RNA ای رونویسی شده پاک می شوند
اگزون : قسمتی هایی از ژن های گسسته هستند که رونوشت آن ها از RNA اولیه پاک نشده است و در RNA بالغ وجود دارد
اپراتور : قسمتی از DNA محسوب می شود که پروتئین مهار کننده به آن متصل می شود و در روشن یا خاموش شدن یک ژن نقس مهم و اساسی بر عهده دارند
مهار کننده : پرو تئین های بزرگی در پروکاریوت ها هستند که با اتصال به اپراتور مانع رونویسی می شوند
ژن تنظیم کننده : ژنی است که پروتئین های مهارکننده را می سازد
اپران : مدلی است برای توصیف نحوه تنظیم بیان ژن در باکتری ها . هر اپران دارای دو بخش است:
1- بخش تنظیمی شامل اپراتور و راه انداز
2- بخش ژن های ساختاری شامل یک یا چند ژن ساختاری است
Mrna چند ژنی : MRNA که محصول رونویسی از چند ژن مجاور هم بوده و رمز چند پلی پپتید را دارد
عامل تنظیم کننده : ماده است که پروتئین تنظیم کننده ( مهار کننده یک اپران ) متصل می شود و آن را فعال یا غیر فعال میکند .
عوامل رونویسی : گروهی از پروتئین ها محسوب می شوند که در یوکاریوت ها وجود دارند و کار شناسایی راه انداز را انجام می دهند و انجام رونویسی به آنزیم RNAپلی مراز را یاری میکند
افزاینده : قسمتی ازDNA محسوب می شود که به کمک عوامل رونویسی متصل به سبب تقویت رونویسی می شود
فعال کننده : یکی از پروتئین های عوامل رونویسی است که با اتصال به افزاینده سبب فعال شدن عوامل رونوسی متصل
به راه انداز و تقویت رونویسی می شود
از این مباحث در کنکور سراسری 2 سوال در کنکور مطرح میشود.
با آرزوی موفقیت شما داوطلبان عزیز